Ο θεσμός της εγγύησης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένος στις συναλλαγές, όπως λ.χ. στη σύμβαση δανείου από τράπεζα ή μίσθωσης επαγγελματικής κατοικίας. Δεν είναι λίγες ωστόσο, οι φορές που ο εγγυτής βρίσκεται εκτεθειμένος από την αδυναμία του πρωτοφειλέτη (λ.χ. δανειολήπτη ή μισθωτή) για τήρηση των οικονομικών του υποχρεώσεών του προς το δανειστή - δηλαδή λ.χ. προς το τραπεζικό ίδρυμα.
Ανάγκη προστασίας του εγγυητή
Είναι προφανές ότι ο εγγυητής, ο οποίος συναλλάσσεται με την τράπεζα, έχει την ίδια ανάγκη προστασίας με το δανειολήπτη απέναντι στους προδιατυπωμένους όρους των συμβάσεων, που συνάπτει με αυτήν (Τράπεζα), καθόσον η τελευταία, εκμεταλλευόμενη τη διαπραγματευτική της υπεροχή απέναντι σ΄αυτόν (εγγυητή), του επιβάλλει τη δική της συμβατική τάξη (Βλ. Σταθόπουλου/Χιωτέλλη/Αυγουστιανάκη, Κοινοτικό Αστικό Δίκαιο, 1995, σελ.47, Γ.Μεντή, Γενικοί Όροι Συναλλαγών σε καταναλωτικές και εμπορικές συμβάσεις, 2000, σελ.14 επ.).
Πότε απαλλάσσεται ο εγγυητής από τις υποχρεώσεις του;
Κατά το άρθρο 862 του Αστικού Κώδικα, που θα εξετάσουμε στην παρούσα σύντομη ανάλυση, ο εγγυητής ελευθερώνεται, δηλαδή απαλλάσσεται από τις υποχρεώσεις του προς την τράπεζα, εφόσον από πταίσμα της τελευταίας έγινε αδύνατη η ικανοποίησή της από τον οφειλέτη.
Κατά το άρθρο 862 του Αστικού Κώδικα, που θα εξετάσουμε στην παρούσα σύντομη ανάλυση, ο εγγυητής ελευθερώνεται, δηλαδή απαλλάσσεται από τις υποχρεώσεις του προς την τράπεζα, εφόσον από πταίσμα της τελευταίας έγινε αδύνατη η ικανοποίησή της από τον οφειλέτη.
Τί έχουν κρίνει τα ελληνικά δικαστήρια για την απαλλαγή του εγγυητή;
Ειδικότερα, όπως έχουν κρίνει τα δικαστήρια της χώρας, με την ανωτέρω διάταξη του 862 ΑΚ, τίθεται ο κανόνας της ελευθερώσεως του εγγυητή, εάν από πταίσμα (δόλο ή αμέλεια, έστω και ελαφρά) του δανειστή έγινε αδύνατη η ικανοποίησή του από τον οφειλέτη, ενώ η εφαρμογή της εν λόγω διατάξεως δεν αποκλείεται, από τυχόν εκ των προτέρων, παραίτηση του εγγυητή από το κατ` άρθρο 855 ΑΚ, δικαίωμα διζήσεως.
Λόγω του ενδοτικού χαρακτήρα της ανωτέρω ρυθμίσεως, ο εγγυητής μπορεί να παραιτηθεί εκ των προτέρων του θεσπιζομένου με αυτήν ευεργετήματος (ελευθερώσεως), όχι όμως και για την περίπτωση κατά την οποία η ικανοποίηση του δανειστή θα καταστεί αδύνατη από δόλο ή βαρειά αμέλεια του τελευταίου, δοθέντος ότι, σύμφωνα με το άρθρο 332 εδ. 1 ΑΚ είναι άκυρη (ΑΚ 174) κάθε προηγούμενη συμφωνία που αποκλείει ή περιορίζει την ευθύνη από δόλο ή βαριά αμέλεια (Ολ.ΑΠ 6/2000). Πταίσμα του δανειστή περί την είσπραξη της απαιτήσεως εκδηλώνεται είτε με ενέργειες-πράξεις είτε με παραλείψεις, ένεκα των οποίων γίνεται αδύνατη η ικανοποίησή του από τον πρωτοφειλέτη.
Λόγω του ενδοτικού χαρακτήρα της ανωτέρω ρυθμίσεως, ο εγγυητής μπορεί να παραιτηθεί εκ των προτέρων του θεσπιζομένου με αυτήν ευεργετήματος (ελευθερώσεως), όχι όμως και για την περίπτωση κατά την οποία η ικανοποίηση του δανειστή θα καταστεί αδύνατη από δόλο ή βαρειά αμέλεια του τελευταίου, δοθέντος ότι, σύμφωνα με το άρθρο 332 εδ. 1 ΑΚ είναι άκυρη (ΑΚ 174) κάθε προηγούμενη συμφωνία που αποκλείει ή περιορίζει την ευθύνη από δόλο ή βαριά αμέλεια (Ολ.ΑΠ 6/2000). Πταίσμα του δανειστή περί την είσπραξη της απαιτήσεως εκδηλώνεται είτε με ενέργειες-πράξεις είτε με παραλείψεις, ένεκα των οποίων γίνεται αδύνατη η ικανοποίησή του από τον πρωτοφειλέτη.
Πότε υπάρχει περίπτωση απαλλαγής του εγγυητή;
Στην εγγύηση αορίστου χρόνου ειδικότερα, θεωρείται ότι υπάρχει πταίσμα του δανειστή (και) όταν αυτός αμελεί για ικανό χρόνο να καταδιώξει τον πρωτοφειλέτη, που έπειτα γίνεται αναξιόχρεος (και αν ακόμη ο εγγυητής δεν έκανε χρήση των δικαιωμάτων που του δίνουν οι διατάξεις των άρθρων 867- 868 ΑΚ) ή υπαίτια δεν αποδέχεται την κύρια οφειλή, που έγκυρα του προσφέρεται, ή δεν αναγγέλλεται στην πτώχευση του πρωτοφειλέτη, ή αμελεί τη διεξαγωγή της δίκης ή αναγκαστικής εκτελέσεως εναντίον του πρωτοφειλέτη.
Η κάθε περίπτωση κρίνεται διαφορετικά από το Δικαστήριο
Εφόσον στον Αστικό Κώδικα δεν έχει περιληφθεί ορισμός της βαρειάς αμέλειας, στο δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει, εκτιμώντας τις περιστάσεις, πότε η αμέλεια φέρει τη μορφή εκείνης της βαρειάς, (σύμφωνα με την παραπάνω περίπτωση απαλλαγής) αξιολογική του κρίση η οποία υπόκειται στον αναιρετικό έλεγχο, με βάση τα γενόμενα ανελέγκτως δεκτά πραγματικά περιστατικά (ΑΠ 1216/2019, ΑΠ 1296/2017, ΑΠ 1886/2014, ΑΠ 419/2013, ΑΠ 512/2008).
Αν ο εγγυητής έχει καταβάλει κάποιο ποσό μπορεί να το ζητήσει πίσω;
Στην εγγύηση αορίστου χρόνου ειδικότερα, θεωρείται ότι υπάρχει πταίσμα του δανειστή (και) όταν αυτός αμελεί για ικανό χρόνο να καταδιώξει τον πρωτοφειλέτη, που έπειτα γίνεται αναξιόχρεος (και αν ακόμη ο εγγυητής δεν έκανε χρήση των δικαιωμάτων που του δίνουν οι διατάξεις των άρθρων 867- 868 ΑΚ) ή υπαίτια δεν αποδέχεται την κύρια οφειλή, που έγκυρα του προσφέρεται, ή δεν αναγγέλλεται στην πτώχευση του πρωτοφειλέτη, ή αμελεί τη διεξαγωγή της δίκης ή αναγκαστικής εκτελέσεως εναντίον του πρωτοφειλέτη.
Η κάθε περίπτωση κρίνεται διαφορετικά από το Δικαστήριο
Εφόσον στον Αστικό Κώδικα δεν έχει περιληφθεί ορισμός της βαρειάς αμέλειας, στο δικαστήριο εναπόκειται να κρίνει, εκτιμώντας τις περιστάσεις, πότε η αμέλεια φέρει τη μορφή εκείνης της βαρειάς, (σύμφωνα με την παραπάνω περίπτωση απαλλαγής) αξιολογική του κρίση η οποία υπόκειται στον αναιρετικό έλεγχο, με βάση τα γενόμενα ανελέγκτως δεκτά πραγματικά περιστατικά (ΑΠ 1216/2019, ΑΠ 1296/2017, ΑΠ 1886/2014, ΑΠ 419/2013, ΑΠ 512/2008).
Αν ο εγγυητής έχει καταβάλει κάποιο ποσό μπορεί να το ζητήσει πίσω;
Στην παραπάνω περίπτωση, δικαιούται υπό προϋποθέσεις ο καταβάλλων εγγυητής να αναζητήσει, με βάση τις διατάξεις των άρθρων 904 επ. του ΑΚ, ό,τι κατέβαλε ως αχρεώστητο, δηλαδή να ζητήσει πίσω τα χρήματά του με προσφυγή στο Δικαστήριο.
Συμπέρασμα
Ενόψει συνεπώς των ανωτέρω, προς το συμφέρον των εγγυητών, οι οποίοι έχουν περιέλθει σε δύσκολη θέση λόγω οικονομικής αδυναμίας των πρωτοφειλετών (λ.χ. δανειοληπτών ή μισθωτών), είναι η αναζήτηση ορθής νομικής συμβουλής και εκπροσώπησης προς υπεράσπιση των συμφερόντων τους και άσκηση των νομίμων δικαιωμάτων τους, ακόμα και αν στη σύμβαση, την οποία έχουν υπογράψει, αναφέρεται παραίτησή τους από αυτά.
